YGS FELSEFE DERSİ KAVRAMLAR

YGS'de felsefe sınavında öğrencilerin en çok karşılaştıkları kavramları sizler için derledik. Çoğu soru yoruma dayalı olsa dahi bazen kelimenin anlamını bilmemek soruyu çözememeye neden olmaktadır.

İşte Kavramlar

ANALOJİ: Her hangi bir olay veya şeyler hakkında benzerlik kurma. İnsan aklının özelden özele doğru yaptığı akıl yürütme.

ARKHE: İlk neden. Filozofların her şeyin kendisinden türediğini dile getirdikleri bir ilk madde, fikir.

BİZATİHİ: Bizzat, kendisi, benzeri anlamına gelir.

DETERMİNİZM(BELİRLENİMCİLİK): Aynı nedenlerin, aynı koşullar altında aynı sonucu vermesidir.

DİYALEKTİK: Gerçekliği, bu gerçeklikteki çelişmelerden yararlanarak çözümlemeye ve böylelikle bu çelişmeleri aşmaya dayanan muhakeme yöntemidir.

Tez – Antitez – Sentez şeklinde gider.

DOGMACILIK/DOGMATİZM: Kuşkuyu reddeden felsefe veya din.  Öne sürülen öğreti ve ilkeleri eleştirmeden kabul eden felsefi anlayış.

DÜALİZM: İkicilik. Örneğin madde-ruh gibi. Ontolojik olarak varlığın “bir” değil, birden fazla olması.

ERDEM: İradenin ahlaki iyiye yönelmesidir

EREK: Amaç.

EVRENSELLİK: Doğruluğun ve geçerliliğin ölçüsü olarak bütün insanların onayını temel alan, kapsayan şey.

FENOMEN: Duyularla algılanabilen şey veya şeyler.

FORM: Aristoteles’in madde-form öğretisindeki anlamında form bir idea(akıl) anlamı taşır. Ona göre bu dünyada var olan her şet form kazanmış maddedir. Gerçekliğin kendisidir veya maddenin özüdür. Maddeye o şekli sağlayan “şey”’dir.

GEİST/TİN/RUH: Felsefede bazen 3 kavram aynı anlamda kullanılsa da, filozoflara göre geist/tin tanımları değişir. Genel anlamda ifade etmek istenilen ide yani fikirdir veya maddi/maddesel olmayandır.

GENEL-GEÇER: Zaman ve mekana bağlı olmayan, her zaman ve her yerde geçerli olan. Genel-geçer bilgi kastedildiği zaman da her zaman geçerli olan bilgi anlamını taşır.

HEDONİZM: Hazcılık demektir.

HİPOTEZ(VARSAYIM): Doğru olup olmadığı belli olmayan bir önermedir. (Fikirdir)

İDE: Fikir anlamında kullanılır. İde/idea şeklinde de gelebilir.

KOSMOS/KOZMOZ: Evren demektir. Kendi içinde uyumlu evren.

KURAM(TEORİ): Hipotezin deney ve gözlem yoluyla kısmen doğrulanmasıdır.

KÜMÜLATİF: Felsefede “yığılan” anlamında kullanılır. Felsefeyi bilimden ayıran bir özelliktir. Bilimler ilerlemeci yani bir önceki kuramları çürüterek ilerlerken, felsefe sadece ortaya bir düşünce koyar ve doğruluğu yanlışlığı ispatlanamaz. Yani ne kadar filozof varsa o kadar düşünce vardır ve bir nevi bu düşünceler yığılır.

MATERYALİZM: Madde dışında hiçbir şeyin var olmadığını ve zihnin bütünüyle maddesel olduğunu dile getiren görüş.

METAFİZİK/DOĞA ÖTESİ: Fizik ötesi, algılanabilen veya duyumsanabilen dünya dışındaki şey veya şeylerin dünyası. Örneğin tin/ruh, Tanrı gibi kavramlar birer metafizik kavramlardır.

MİTOLOJİ: İnsan ve evrenle ilgili olayların doğaüstü güçlerle ve dinsel inançlarla(efsane) hayal gücüne dayalı açıklamalardır.

MONİZM: Var olan gerçekliğin “tek” olması. Örneğin varlık maddedir, varlık idedir gibi.

MUTLAK: Değişmeyen anlamına gelir.

NEDENSELLİK: Her olayın bir nedeni olduğunu, nedensiz hiçbir şeyin olamayacağını dile getiren ilke.

NORMATİF: Kural koyucu anlamına gelir. Belli bir kural taşıyan.

NUMEN: Nesnenin, algıların dışında kalan özü (Kant)

OBEJKTİF/NESNEL: Kişiden kişiye değişmeyen. Yani nesnede oluşan, öznenin duygu ve düşüncelerine değil, nesnenin gerçekliğine dayanan.

OLGUSAL: Nesnelere dayanan. Olgu=nesne

PARADİGMA: Değerler dizisi, model, yaklaşım, yeni bir görüş penceresi gibi anlamlara gelir. Bilim adamlarının bir döneme hakim olmuş, bir dönem geçerliliğini korumuş bilimsel düşünce, bakış açılarıdır. Paradigmalar zaman içerisinde değişikliğe uğrayabilir.

REFLEKSİF: Bir şeyin kendi kendisine geri dönmesi. Kendine geri dönen, bu niteliğe sahip olan.

RÖLATİVİZM/GÖRECELİLİK: Bilginin veya her hangi bir şeyin kişiden kişiye göre değişeceğini dile getiren kavram.

SUBJEKTİF/ÖZNEL: Kişiden kişiye değişen şeyler. Yani öznede oluşan, nesnelerin gerçekliğine değil, bireyin düşünce ve duygularına dayanan.

TEMELLENDİRME: Öne sürülen bir düşüncenin doğruluğunun gerekçelerini göstermek. Felsefede temellendirme akıl ve mantık ilkelerine göre yapılır. Bilimdeki temellendirme ise olgularla, yani deney ve gözlem yoluyla yapılır.

TÖZ/CEVHER: Öznede değil, kendinde var olan. Bağımsızca kendi içinde var olan. Yani değişen şeylere karşı değişmeyen. Var oluşu için başka hiçbir şeye ihtiyaç duymayan.

TÜMDENGELİM/DEDÜKSİYON: İnsan aklının genelden özele veya bütünden parçaya doğru yapmış olduğu akıl yürütmedir.

TÜMEVARIM/ENDÜKSİYON: İnsan aklının özelden genele veya parçadan bütüne doğru yapmış olduğu akıl yürütmedir.

ÜTOPYA: Zihinde tasarlanan ve gerçekleşmesi mümkün olmayan hayali devlet tasarımlarıdır.